Własny zakątek, którym mógłbym się cieszyć…
„Od dawna marzyłem o nabyciu małej wiejskiej posiadłości z ładnym lasem i wodą. Nigdy nie liczyłem na dochód z niej, po prostu pragnąłem mieć własny zakątek, którym mógłbym się do woli cieszyć. […]”. Okazała się nim Kąśna Dolna.
Dziś, po ponad 120 latach od przybycia Ignacego Jana Paderewskiego do Dworu w Kąśnej Dolnej, istnieje on jako jeden z najstaranniej i najpiękniej odrestaurowanych zabytków, gdzie kultywuje się pamięć Wielkiego Artysty i Wielkiego Patrioty. Dodajmy, jedyna w świecie posiadłość Mistrza zachowana w stanie niezmienionym. Kompleks dworsko-parkowy zachwyca swym urokliwym krajobrazem oraz jakością urządzenia wnętrza Dworu. W dworskim Hallu odbywają się recitale i koncerty kameralne, a obok można słuchać koncertów w dużej sali powstałej z przebudowy istniejącej tam stodoły. Z kolei spacer po szesnastohektarowym parku przypomina czas, kiedy to Paderewski realizował swój zamysł stworzenia parku romantyczno-krajobrazowego, ze stawem z wyspą pośrodku i z alejami wiodącymi wśród różnorodności krzewów i drzew. Poza wszystkim, dawny Dom Paderewskiego stał się, z czego on sam byłby dumny – domem muzyki.
Paderewski – będąc już pianistą światowej sławy, w sytuacji ciągłych i coraz dalszych tras koncertowych, myślał o tym, by mieć własny dom. Oazę i przystań, w której mógłby znaleźć czas na wytchnienie i również na tworzenie nowych dzieł muzycznych. „Chciałbym już trochę odpocząć i popracować dla siebie…” Poszukiwał takiego miejsca w Szwajcarii, ale przede wszystkim na terenach polskich. Po kilku próbach, najpierw z kupnem Rozprzy koło Piotrkowa i następnie Biórkowa koło Proszowic, została wybrana Kąśna Dolna. Paderewski, już jako jej właściciel, prawdziwie po gospodarsku zabrał się do urządzania swojej „spokojnej przystani”. W tamtym czasie pisał do Heleny Górskiej: „Jeśli będziesz mogła wpaść do Kąśnej, to nie zapomnij, duszeńko, powiedzieć ogrodnikowi, ażeby nam zasadził sporo starszych świerków, trochę modrzewi i nad stawem wierzb płaczących. Tych ostatnich drzew nie ma wcale w wykazie. Pragnąłbym bardzo, ażeby kształt stawu z lewej strony od dworu został nieco zmieniony. Obecnie jest tam linia prosta, którą należy zmienić odpowiednio do prawej strony. Z obsadzeniem młynówki niech się nie śpieszą, bo prawdopodobnie zupełnie ją skasuję; czas więc będzie później o tym pomówić. Zresztą możesz się tam rządzić jak szara gąska.”
Helena z Rosenów Górska, uzyskawszy unieważnienie pierwszego małżeństwa z Władysławem Górskim, 31 maja 1899 w Warszawie poślubiła Ignacego Jana Paderewskiego. Odtąd towarzyszyła mężowi w podróżach koncertowych, troskliwie opiekując się jego niepełnosprawnym synem z pierwszego małżeństwa Alfredem i prowadząc dom, do ostatnich swych dni w roku 1934. W Kąśnej zamieszkiwali w latach 1897-1903. Najczęściej przebywali tam podczas miesięcy letnich, w przerwie między tournées. Przyjmowano gości, również ze świata. Poza wszystkim był to czas, kiedy Paderewski mógł poświęcić się gospodarowaniu i sprawom obywatelskim. Osobiście nadzorował przebudowę Dworu, budynków gospodarczych i ogrodu. W pobliskich Ciężkowicach zakupił Kasyno dla zawiązania Klubu Inteligencji Obywatelskiej. Spędzał czas z sąsiadami na rozmowach dotyczących podniesienia poziomu rolnictwa. Myślał o inwestycjach, które zapewniłby przynajmniej częściową rentowność posiadłości i gospodarczo ożywiły pobliski region. Jednak z czasem pojawiły się kłopoty z zarządcami dóbr prowadzące do sporów sądowych. Wobec rosnących strat, z początkiem 1903 roku Kąśna została sprzedana, a Państwo Paderewscy przenieśli się na stałe do swej rezydencji w Szwajcarii w Riond Bosson zakupionej w roku 1899. Była ona ich domem przez czterdzieści lat, po którym dziś nie ma tam śladu. W związku z budową drogi nad Jeziorem Genewskim w roku 1965 została wyburzona. Kąśna Dolna pozostaje więc jedynym autentycznym miejscem, zachowanym w kształcie niezmienionym – stworzonym przez Ignacego i Helenę Paderewskich.
Dwór, obecnie stylowo odrestaurowany, tętniący muzyką i otwarty dla zwiedzających, powstał około 1833 roku. W 1897 został przebudowany przez Paderewskiego. Po roku 1903, podobnie jak cała nieruchomość zmieniał właścicieli. Po 1945 nastąpiła parcelacja majątku, a opustoszały i zmieniający lokatorów Dwór, zaczął popadać w ruinę do czasu, gdy w roku 1976 Tarnowskie Towarzystwo Muzyczne rozpoczęło starania o przywrócenie pamięci miejsca (na wzór Żelazowej Woli) pobytu tam Wielkiego Artysty i Patrioty. W 1983, jeszcze na dziedzińcu Dworu, odbył się pierwszy koncert, a w roku następnym pierwszy recital w ramach tarnowskiego Tygodnia Talentów. Kąśna Dolna stała się miejscem regularnych koncertów i niebawem całych ich cykli, jak Letnie Dni Paderewskiego przemianowane na Muzyczne Spotkania u Paderewskiego. Do Kąśnej przeniósł się z Tarnowa ogólnopolski Festiwal Tydzień Talentów, a w roku 1996 został zainaugurowany Festiwal Muzyki Kameralnej Bravo Maestro z udziałem najwybitniejszych polskich muzyków, którzy i dziś koncertują w tym niezwykłym miejscu, zawsze z pełnym zaangażowaniem i świadomością, że grają u Paderewskiego i dla Paderewskiego.
Jan Popis